FORENZIKA U EVROPI

FORENZIKA U EVROPI

Janez Golja, univ.dipl.inž. fizike, vođa Centra za forenzična izpitivanja GPU MUP Republike Slovenije u mirovini, predavač kriminalističke tehnike na Fakultetu za sigurnost Sveučilišta u Mariboru

Sažetak:

Forenzička istraga i mišljenje vještaka ima izuzetno važnu ulogu u sudskom procesu stoga mora biti vjerodostojno i na najvišjem stupnju kvalitete. Da je u Evropi dobro pobrinuto za razvoj i kvalitet forenzičkih ispitivanja je zasluga prije svih Evropske udruge forenzičkih laboratorija ENFSI. Prikazane so djelatnosti ENFSI u cilju obezbeđivanja najvišeg stepena kvaliteta forenzičkih istraga. U okviru Pruemskog sporazuma povezuju se DNK evidencije i evidencije otiska prstiju zemalja EU. Stručnost u oblasti forenzičkih istraga metaka i čahura je u Evropi u prosjeku na veoma niskom nivoju.

Ključne riječi:

forenzika, forenzički dokaz, sudski vještak, ENFSI, Pruemski sporazum Forenzičke istrage i forenzički dokaz

Forenzičke (sudske) nauke ili forenzika nisu posebne nauke, već je to, ukratko rečeno, upotreba tradicionalnih nauka i znanja u pravnim stvarima. Tako su npr. poznati forenzička hemija, forenzička biologija, forenzička ili sudska medicina, forenzička odontologija, forenzička psihijatrija i psiho-fiziologija, forenzičko inženjerstvo, forenzičko računovodstvo, forenzička informaciona tehnologija, itd. Kada je sudu ili tužilaštvu za utvrđivanje ili procjenu neke značajne činjenice potrebno mišljenje nekoga ko posjeduje potrebno znanje, određuje se vještačenje, koje se povjerava odgovarajućoj instituciji ili pojedincu koji se smatra stručnjakom u određenoj oblasti djelatnosti. Stručnjaci koji izdaju mišljenja o vještačenju su vještaci. To mogu da budu sudski vještaci, koji su pod stalnom zakletvom i nalaze se u imeniku sudskih vještaka, a mogu i da se odrede kao vještaci samo za konkretan slučaj. Obavljanje pretraga i izdavanje mišljenja u vještačenju za potrebe pravosuđa, obično nije njihova osnovna djelatnost. Sudski vještak nije takođe ni zvanje. Ali to ne važi za oblast kriminalističko-tehničkih

Izuzetan razvoj u oblasti prirodnih nauka i kompjuterske tehnologije - a razvoj još nije završen - uticao je i na forenzičke istrage. Danas smo u stanju identifikovati nanogramsku količinu materije ili odrediti DNK profil u biološkom tragu ljudskog izvora koji se sastoji od samo nekolicine ćelija. To su tragovi koje čovjek svugdje ostavlja. Praktično, ne postoji više mjesto krivičnog djela na kojem prilikom istrage ne bismo pronašli biološke ili neke druge materijalne tragove koji su ostali za počiniocem, a koje su u forenzičkoj laboratoriji sposobni identifikovati i time, u najmanju ruku, dokazati njegovu povezanost sa krivičnim djelom. To je i razlog zbog kojeg je forenzika u toku posljednjih godina postala tako značajna za policijsku istragu, kao i za sudski proces. Nalazi forenzičkih istraga obrazloženi na način razumljiv i laicima, zovu se forenzički dokaz. U demokratskim društvenim sistemima, sa nezavisnim sudstvom, forenzički dokaz je nepogrešiv za uspješan i pošten sudski proces. U mnogim slučajevima on odlučujuće utiče na to da li će okrivljeni biti proglašen krivim ili nevinim, kao i na visinu kazne. Zbog te izuzetno značajne uloge u sudskom procesu, forenzički dokaz mora da bude vjerodostojan i sa najvišim stepenom kvaliteta. 

istraga, odnosno za takozvano kriminalističko-tehničko vještačenje. Kriminalističko-tehničke istrage, za koje se u posljednje vrijeme koristi izraz forenzičke istrage, su identifikacija i što veća individualizacija materija, kao što su krv, kosa, dlake i drugi biološki tragovi ljudskog izvora, vlakna, staklo, zemlja, droge, eksplozivi, boje, lakovi, druge organske i anorganske materije, pretrage i identifikacija tragova papilarnih linija, obuće, oružja i alata te pretrage rukopisa i sumnjivih dokumenata. Posebnost tih istraga je u tome što se većina njih obavlja u vezi sa otkrivanjem i istragom krivičnih dijela, to jest najprije za potrebe policije i tužilaštva, a tek kasnije za izvođenje dokaza u sudskom procesu, što je obično na raspolaganju malo materije za istragu i što je uzorak često kontaminiran. Istragom tog tipa mogu se zato stručno baviti samo stručnjaci koji su specijalno obučeni u specijalizovanim laboratorijama, koje se zovu forenzičke laboratorije, pomoću specifičnih analitičkih metoda i instrumentalnih tehnika. Za stručnjake zaposlene u forenzičkim laboratorijama obavljanje forenzičkih istraga predstavlja njihovu osnovnu djelatnost. Ukoliko se u vezi s nalazima vještačenja pozivaju na sudsku raspravu, oni nastupaju kao sudski vještaci. Neki od njih se već nalaze u imeniku sudskih vještaka.

Evropska udruga forenzičkih laboratorija ENFSI

U Evropi je dobro pobrinuto za kvalitet i razvoj na području forenzičnih istraga, što je zasluga prije svih Evropske udruge forenzičkih laboratorija ENFSI (European Network of Forensic Science Institutes). ENFSI je osnovan 1995. godine u cilju obezbjeđivanja razvoja i najvišeg stepena kvaliteta forenzičkih istraga na teritoriji Evrope. Prilikom osnivanja ENFSI broj članova je iznosio 24 forenzičkih laboratorija iz 13 zemalja Evropske unije, Norveške, Švajcarske, Rusije i Slovenije, a u početku 2010. godine udružuje 58 forenzičkih laboratorija iz 33 evropske države. Težnja za ranije spomenutim ciljem, koja je i zapisana u statutu ENFSI, predstavlja njegov najvažniji zadatak i u današnje vrijeme.

U okviru ENFSI djeluje 16 ekspertnih radnih grupa u kojima učestvuju stručnjaci za određenu oblast forenzičkih istraga. To su radne grupe Mjesto događaja, Digitalna fotografija, Otisci prstiju, Tragovi alata i obuće, Vatreno oružje, DNA, Droge, Vlakna, Požari i eksplozije izazvane gasom, Eksplozivi, Forenzička fonetika, Rukopisi, Dokumenta, Automobilski lakovi, Istraga drumskih saobraćajnih nesreća i forenzička informaciona tehnologija. Članstvo ENFSI ne obuhvata sudsko-medicinske laboratorije, a ne postoji ni radna grupa za tu forenzičku djelatnost. Uostalom, nema ni nikakve potrebe za tim, pošto sudsko-medicinski stručnjaci rade u svojim udruženjima koja postoje duže vremena od ENFSI. Na sastancima radnih grupa susreću se vrhunski forenzički stručnjaci koji razmjenjuju podatke i mišljenja o metodama istrage i instrumentalnim tehnikama, međusobno ih harmonizuju i standardizuju te na taj način unapređuju stručnost i kvalitet usluga. Oni takođe predstavljaju zanimljive slučajeve, spremaju uputstva za osiguranje tragova, programe obezbjeđivanja kvaliteta i programe obuke, organizuju testiranje stručnosti i usaglašavaju istraživačku djelatnost. ENFSI organizuje i jednodnevne seminare namijenjene određenom problemu u vezi sa forenzikom. ENFSI unapređuje razvoj svih evropskih forenzičkih laboratorija i pojedinih forenzičkih stručnjaka, a ne samo članova ENFSI. U tu svrhu svake tri godine organizuje simpozijum iz oblasti forenzičkih istraga pod imenom Evropska akademija za forenzičke nauke, u kojem učestvuju forenzički stručnjaci iz čitavog svijeta.

Izvanredno važnu ulogu u razvoju forenzike u Evropi ima Stalni komitet za kvalitet i obuku pri ENFSI. U okviru projekta CAP (Competence Assurance Project) 2004. godine bili su razvijeni standardi rada stručnjaka koji se bave forenzičkim istragama. Standardi pokrivaju cjelokupan forenzički proces, od dolaska policije na mjesto događaja, istrage na licu mjesta, laboratorijske pretrage, tumačenja nalaza pretraga i pisanja mišljenja, do

Evropska komisija je u dokumentu poslatom Evropskom parlamentu i Savjetu Evrope maja 2004. godine, među ostalim, napisala da forenzičke laboratorije trebaju u prihvatljivom vremenskom periodu da uvedu programe za obezbjeđivanje kvaliteta forenzičkih istraga i pribave akreditaciju prema standardima EN ISO/IEC 17025 i EN ISO/IEC 17020 koji su podesni za oblast forenzike. Akreditacija je, naime, dokaz stručnosti rada neke institucije i najvišeg stepena kvaliteta – izvrsnosti njenih usluga ili proizvoda. Po isteku perioda koji ne smije da bude duži od nekoliko godina, policija, a naročito organi pravosuđa, moraju da sarađuju isključivo sa akreditovanim laboratorijama. Akreditacija je takođe jedan od uslova za članstvo u ENFSI. Standard EN ISO/IEC 17025 propisuje menadžerske i tehničke poslove. Prvi regulišu oblast organizacije i rukovođenje, sistem obezbjeđivanja kvaliteta, kontrolu dokumentacije, nabavku aparatura i njihovo održavanje, nabavku potrošnog materijala, usluge za klijente, postupak u vezi sa žalbama, kontrolu laboratorijskih pretraga, uklanjanje eventualnih nepravilnosti, preventivnu djelatnost i interni nadzor. Tehnički poslovi se odnose na pitanja kadrova, propisuju prostorne uslove, analitičke i kalibracione metode, uključujući uzorkovanje, instrumentalnu i drugu laboratorijsku opremu, praćenje pretraga, obezbjeđivanje kvaliteta istraga i podnošenje nalaza pretraga. Krajem 2008. godine ENFSI je imao 31 laboratoriju sa akreditacijom prema standardu ISO 17025, 2 prema ISO 17020

Jedan od strateških ciljeva ENFSI je i akreditacija grupa koje obavljaju uviđaj na mjestu krivičnog djela. Stalni komitet za kvalitet i obuku pri ENFSI je u saradnji sa radnom grupom eksperata Mjesto događaja i Evropskom akreditacijom pripremio uputstvo na kakav način se standard EN ISO/IEC 17020 smisaono primijenjuje u pretrazi mjesta događaja. Rad u skladu sa tim standardom ne dopušta sumnju u vjerodostojnost eventualnih materijalnih dokaza obezbjeđenih prilikom uviđaja. U vezi sa mjestom događaja sprovode se još dvije istražne radnje. To su: primjena digitalne tehnologije prilikom dokumentiranja mjesta događaja ili njegove rekonstrukcije i razvoj mobilne forenzičke laboratorije, odnosno laboratorije na čipu. Mobilna laboratorija će već prilikom samog uviđaja omogućiti forenzičke istrage i identifikaciju različitih tragova (DNK, droge, eksploziv, CBRN, itd.). ENFSI 2010 počinje sa projektom Monopoly – Proširenje kvaliteta forenzičkih istraga u Evropi, koji finansira Evropska komisija i za njega je rezervisala 500.000 EUR. Projekt se sastoji od 7 potprojekata u kojem će učestvovati 35 stručnjaka iz 17 ENFSI forenzičkih laboratorija. Jedan od potprojekata se zove Flying Mentors i predstavlja pomoć akreditovanih laboratorija ENFSI neakreditovanim laboratorijama u procesu akreditacije.

U strateškom planu ENFSI za period 2008 – 2011 su, pored akreditacije forenzičkih laboratorija i grupa koje obavljaju uviđaje, predviđeni i drugi zadaci: uspostavljanje metoda ocjenjivanja osposobljenosti forenzičkih stručnjaka i kriminalističkih tehničara te uvođenje evropskog sistema certifikovanja, obrazovanje i obuka sudija, tužilaca, advokata i policajaca (ENFSI projekt FORJUST), saradnja u oblasti nauke i razmjena forenzičkih podataka širom Evrope, zajednički istraživački – razvojni projekti, među njima već spomenuta laboratorija na čipu, unapređivanje razmjene novih forenzičkih tehnologija i postupaka među stručnjacima u forenzičkim laboratorijama, uspostavljanje panevropskih forenzičkih zbirki. Već postoje Evropska zbirka automobilskih lakova i Ekstazi logo zbirka, forenzički centri izuzetnosti, osnivanje međunarodnih forenzičkih ekipa za slučaj katastrofe ili terorističkog napada. ENFSI sarađuje sa srodnim udruženjima ASCLD (American Society of Crime Laboratory Directors, SMANZFL (Senior Managers of Australian and New Zealand Forensic Laboratories), AICEF ( Academia Iberoamericana de Criminalistica y Estudios Forenses) i AAFS (American Academy of Forensic Sciences), sa Interpolom te različitim institucijama Evropske unije, kao što su to Europol, Eurojust, Generalni direktorat Evropske komisije za pravosuđe, slobodu i bezbjednost,

ENFSI svake godine organizuje radionicu FORSTAT čiji cilj je obuka forenzičkih stručnjaka za statističku procjenu dokaza.

njegovog predstavljanja na glavnoj raspravi. Radi se o opštim profesionalnim standardima i standardima ličnosti koji su upotrebljivi u svim forenzičkim disciplinama i svim kaznenim sistemima pravosuđa. Standardi propisuju šta moraju forenzici uraditi i razumjeti, ali ne propisuju kako to treba da urade. Za sve vrste vještačenja je pogotovo upotrebljiv standard koji propisuje kako treba pripremiti završno mišljenje i kako mora vještak predstaviti mišljenje na glavnoj sudskoj raspravi. 2005. godine je u okviru istog projekta bio izrađen etički kodeks i sve forenzičke laboratorije, kao i članovi ENFSI, su se obavezali da će ga poštovati. Naime, nije dovoljno da forenzički stručnjak u detalje poznaje struku i da su njegovi proizvodi od najvišeg kvaliteta, on uvijek mora da radi i u skladu sa etikom. Etični kodeks je namijenjen svim evropskim forenzičkim stručnjacima i vještacima bez obzira na struku i bez obzira na to u kojoj instituciji rade, odnosno djeluju samostalno. U Stalnom komitetu za kvalitet i obuku ENFSI–a su pripremili i više dokumenata za forenzičke laboratorije i radne grupe eksperata. Među njima su Uputstvo za vođenje različitih zbirki i evidencija podataka, Uputstvo za pripremu i sprovođenje ispitivanja stručnosti, Uputstvo za vođenje predmeta u forenzičkoj laboratoriji, Uputstvo za forenzičke istrage u oblasti digitalne tehnologije, itd. prema ISO 9001 i 2 prema nekom drugom, vjerovatno nacionalnom standardu. Ostale ENFSI laboratorije su planirale akreditaciju u periodu od 2009 i 2010. EA (European co-operation for Accreditation), BIPM (Bureau International des Poids et Mesures) i CEPOL (European Police Collige). Saradnja sa spomenutim evropskim institucijama je nepogrešiva zbog finansijske i stručne pomoći koju te institucije namijenjuju za razvoj forenzičke nauke.

Pruemski sporazum

U cilju što uspješnije borbe protiv terorizma, sedam zemalja Evropske unije (Austrija, Belgija, Francuska, Njemačka, Luksemburg, Holandija i Španija) je 2005. godine u gradu Pruem potpisalo sporazum koji, među ostalim, omogućuje i razmjenu DNK-profila i otisaka prstiju. Svakoj državi potpisnici sporazuma omogućen je pristup evidenciji DNK i evidenciji otisaka prstiju svih drugih država potpisnica sporazuma. Pruemski sporazum je nakon donošenja odluke Savjeta Evropske unije 2008. godine postao evropski zakon. Svaka država Evropske unije mora zato uspostaviti evidenciju DNK i pripremiti posebne pravne propise koji će regulisati njeno vođenje. Do aprila 2010 su se već povezale DNK- evidencije Austrije, Njemačke, Španije, Luksemburga, Slovenije, Finske, Bugarske, Rumunije, Francuske i Holandije. Razmjena DNK-profila tragova teče svaki dan, broj identifikacija bioloških tragova ljudskog izvora i time počinilaca krivičnih djela je mnogo veći od očekivanog. Ovdje je takođe značajnu ulogu odigrao ENFSI. ENFSI-set mjesta u molekuli DNK, koje treba da sadrži DNK-profil, postao je evropski standardni set, a radna grupa eksperata za DNK u ENFSI pripremila je uputstvo za vođenje evidencije DNK. 2009 su se povezale evidencije otisaka prstiju - povezani su i kompjuterski sistemi AFIS - Austrije, Njemačke, Luksemburga i Slovenije.

ENFSI test stručnosti

Na kraju ovog izlaganja predstaviću vam i rezultate ispitivanja stručnosti koje je organizovala ENFSI radna grupa eksperata Vatreno oružje 2005. godine. Za potrebe ispitivanja pripremili su 8 setova, u svakom od njih bila su po 3 metka, i 7 setova, u svakom od njih bila su po 3 čahure. Trebalo je utvrditi da li su meci, odnosno čahure iz istog seta bili ispaljeni iz jednog ili iz dva vatrena oružja. U ispitivanju je učestvovalo 60 ispitivača tragova oružja. Samo 12 ili 20% svih učesnika testiranja je odgovorilo pravilno za sve setove, 13 učesnika je učinilo po 1 grešku, 15 učesnika po 2 greške, 12 učesnika po 3 greške, 3 učesnika po 4 greške i 5 učesnika više od 4 greš

ljanje metoda procjene osposobljenosti forenzičkih stručnjaka i uvođenje sistema certifikovanja za sve oblasti forenzičkih istraga su neophodno potrebni.

ke. Najveći broj grešaka je bio 8! Testiranje je pokazalo da je stručnost u oblasti forenzičkih istraga metaka i čahura u Evropi u prosjeku na veoma niskom nivou. Rješenje problema je u obuci i kontroli kvaliteta. Uspostav

Literatura:

1.

Golja, J. (2004). Kriminalističnotehnično izvedenstvo v Evropi in v Sloveniji. Dnevi varstvoslovja – zbornik, povzetek 98

2.

Golja, J. (2007). Kriminalističnotehnični dokaz. Posvet dokazovanje v težkih primerih, UNI Maribor. Maribor

3.

ENFSI project (2003). QC-CAP-003. Performance Based Standards for Forensic Science Practitioners

4. ENFSI

project (2005). BRD-GEN-003. Code of Conduct

5.

ENFSI Strategic plan 2008-2011 (2008)

6.

ENFSI DNA Working Group (2010). DNA-Data Management, Rewiew and Recommendations

7.

Wenz, W. (2007). Unexpected Results/Drawing the Conclusions of the Pilot proficiency Test on Firearms Identification (FAID2005). Riga

Internet:

1.

http://www.enfsi.eu/

2.

http://www.edri.org/edrigram/number5.12//pruem-treaty-eu 3. http://www.schengen.mira.gov.r

Udruzenje sudskih vjestaka Crne Gore Pravilnik o edukaciji sudskih vjestaka

Na osnovu člana 15 stav 1 Zakona o sudskim vještacima (Službeni list Republike Crne Gore, broj 74/04) i Člana 39 Statuta Udruženja sudskih vještaka Crne Gore, Skupština Udruženja sudskih vještaka Crne Gore, na predlog Izvršnog odbora Udruženja, na sjednici održanoj 26.12.2005. godine donijela je

PRAVILNIK O NAČINU PROVJERE STRUČNOG ZNANJA I PRAKTIČNIH ISKUSTAVA KANDIDATA ZA SUDSKOG VJEŠTAKA

I. OPŠTA ODREDBA

Član 1

Ovim pravilnikom bliže se uređuje način provjere stručnog znanja i praktičnih iskustava kandidata za sudskog vještaka, kao i troškovi provjere stručnog znanja i praktičnih iskustava kandidata za sudskog vještaka.

II. NAČIN IMENOVANJA KOMISIJE ZA PROVJERU ZNANJA I PRAKTIČNIH ISKUSTAVA KANDIDATA ZA SUDSKOG VJEŠTAKA

Član 2

(1) Provjeru stručnog znanja i praktičnih iskustava kandidata za sudskog vještaka vrši Komisija za provjeru stručnog znanja i praktičnih iskustava kandidata za sudskog vještaka (u daljem tekstu Komisija).

(2) Komisiju obrazuje Izvršni odbor Udruženja sudskih vještaka Crne Gore. Komisiju čine tri člana Udruženja sudskih vještaka.

Član 3

(1) Komisiju čine tri člana (Predsjednik Komisje i dva člana), sa odgovarajućim naučnim ili specijalističkim zvanjima i to: član koji vrši provjeru poznavanja propisa kojima se uređuju poslovi vještačenja, član koji vrši provjeru poznavanja akata Udruženja sudskih vještaka Crne Gore i član koji vrši provjeru u pogledu stručne izrade, prezentacije i odbrane nalaza i mišljenja.

Ako za određenu oblast vještačenja nema dovoljan broj vještaka sa naučnim ili specijalističkim zvanjima provjeru iz stava (1) ovog člana  vrše vještaci sa visokom školskom spremom.

(2) Izvršni Odbor Udruženja sudskih vještaka određuje članove komisije, koji se imenuju zavisno od oblasti vještačenja za koju je kandidat podnio zahtjev za provjeru stručnih znanja i praktičnih iskustava. Predsjednik Komisije određuje datum same provjere, koja se ne može izvršiti kasnije od 30 dana do dana dobijanja obavještenja od strane Izvršnog Odbora. Nakon određivanja datuma provjere, Izvršni Odbor Udruženja sudskih vještaka Crne Gore, šalje poziv kandidatu za provjeru stručnih znanja i praktičnih iskustava.

III. NAČIN PROVJERE STRUČNIH ZNANJA I PRAKTIČNIH ISKUSTAVA KANDIDATA ZA SUDSKOG VJEŠTAKA

Član 4

(1)   Način provjere stručnog znanja i praktičnih iskustava kandidata za sudskog vještaka, vrši se iz dva dijela. Prvi dio podrazumijeva izradu najmanje pet Nalaza i Mišljenja urađenih do strane kandidata. Drugi dio provjere stručnog znanja i praktičnih iskustava kandidata za sudskog vještaka, vrši se usmeno pred članovima Komisje. Prilikom provjere stručnog znanja i praktičnih iskustava kandidata za sudskog vještaka, Komisja mora biti u punom sastavu, inače se sama provjera proglašava ne važećom, od strane Izvršnog Odbora Udruženja sudskih vještaka Crne Gore. Komisija sačinjava zapisnik sa predlogom koji može imati dva mišljenja: kandidat posjeduje stručna znanja i praktična iskustva za obavljanje poslova vještačenja i kandidat ne posjeduje stručna znanja i praktična iskustva za obavljanje poslova vještačenja. Zapisnik se dostavlja Izvršnom Odboru Udruženja sudskih vještaka Crne Gore.

(2) Izvršni odbor Udruženja sudskih vještaka Crne Gore mišljenje o osposobljenosti kandidata za vršenje poslova vještačenja iz stava (1) ovog člana dostavlja Komisiji za postavljenje i razrješenje sudskih vještaka.

Član 5

Kandidat za postavljenje za sudskog vještaka koji nije zadovoljio tokom provjere stručnog znanja i praktičnih iskustava kandidata za sudskog vještaka, ima pravo ponovne provjere kod Komisije po isteku roka od 30 dana od dana zadnje provjere.

Član 6

Žalbu na ocjenu osposobljenosti kandidat dostavlja Izvršnom odboru Udruženja sudskih vještaka Crne Gore, kao drugostepenom organu, koji po njoj donosi odgovarajuću odluku, koja odluka je konačna.

Član 7

O radu komisije se vodi knjiga sa svim relevantnim podacima o kandidatu, članovima komisije i rezultatima edukacije.

Član 8

Troškovi provjere stručnog znanja i praktičnih iskustava kandidata za sudskog vještaka snosi kandidat.

Član 9

Troškovi za provjeru stručnog znanja i praktičnih iskustava kandidata za sudskog vještaka određeni su unutrašnjim aktom Udruženja sudskih vještaka Crne Gore.

Član 10

Izmjene i dopune ovog Pravilnika se vrše na način i po postupku predviđenom za njegovo donošenje.

Član 11

Ovaj Pravilnik stupa na snagu danom donošenja.

                                                                                                   Predsjednik,

Podgorica, 08.06.2006 godine                                    Doc. dr. sc. med. Dragana Čukić

Udruzenje sudskih vjestaka Crne Gore Zakon o sudskim vjestacima

Z A K O N

O SUDSKIM  VJEŠTACIMA

            I. OSNOVNE ODREDBE

Član 1

            Ovim zakonom uređuju se uslovi za vršenje vještačenja, postupak postavljenja i razrješenja sudskih vještaka (u daljem tekstu: vještak), dužnosti i prava vještaka, kao i druga pitanja od značaja za njihov rad.

Član 2

          Vještačenje vrše fizička i pravna lica koja ispunjavaju uslove predviđene ovim  zakonom,  državni organi u okviru kojih se može obaviti vještačenje, kao i naučne i stručne ustanove .

           

Član 3

            Vještak je dužan da se odazove pozivu suda i da da svoj nalaz i mišljenje u određenom roku.

            Vještak je dužan da vrši vještačenje savjesno, nepristrasno i u skladu sa pravilima nauke ili vještine.

           

Član 4

            Vještaka postavlja i razrješava Komisija za postavljenje i razrješenje  vještaka (u daljem tekstu: Komisija) obrazovana u skladu sa ovim zakonom.

Član 5

            Vještak ima pravo na nagradu za rad i naknadu troškova.

            II.  USLOVI  ZA  VRŠENJE  VJEŠTAČENJA

Član 6

            Fizičko lice može biti postavljeno za vještaka ako ispunjava zakonom propisane opšte uslove za rad u državnim organima, kao i sledeće posebne uslove:

            - da ima odgovarajuću visoku školsku spremu za određenu oblast vještačenja;

            - da ima najmanje pet godina radnog iskustva u struci;

            - da posjeduje stručno znanje i praktična iskustva za određenu oblast vještačenja.

            Izuzetno od stava 1 alineje 1 ovog člana, za vještaka se može postaviti i lice koje ima najmanje srednju školsku spremu, ukoliko nema dovoljan broj vještaka za određenu oblast.

           

Član 7

            Stručno znanje i praktična iskustva za određenu oblast lice dokazuje objavljenim struč-nim ili naučnim radovima, kao i  mišljenjima ili preporukama sudova ili drugih državnih organa, stručnih udruženja i drugih  institucija.

            Lice sa specijalističkim i naučnim zvanjima nije dužno da dostavlja dokaze iz stava 1 ovog člana.  

Član 8

            Pravno lice može vršiti vještačenja ako ispunjava sledeće uslove:

            - da je registrovano u Centralnom registru Privrednog suda u Podgorici za vještačenje za odgovarajuću oblast;

            - da je u tom pravnom licu zaposlen vještak postavljen po ovom zakonu.

            Vještaćenje mogu vršiti i državni organi u okviru kojih se može obaviti vještačenje, kao i naučne i stručne ustanove (fakulteti, instituti i sl.).

Organi i ustanove iz stava 2 ovog člana određuju jednog ili više stručnjaka odgovarajuće specijalnosti ili obrazuju komisije ili odbore sastavljene od naučnih i stručnih radnika koji su zaposleni kod njih koji će izvršiti vještačenje.

            III.  POSTUPAK POSTAVLJENJA I RAZRJEŠENJA  VJEŠTAKA

Član 9

            Postupak  postavljenja i razrješenja vještaka vodi Komisija.

            Stručne i administrativne poslove u postupku postavljenja vještaka obavlja Admini-strativni ured Vrhovnog suda Republike Crne Gore ( u daljem tekstu: Administrativni ured).

Član 10

            Postojanje potrebe za vještacima za  određene oblasti  vještačenja predsjednici  prvoste-penih  sudova dostavljaju Administrativnom uredu.

            Poziv za postavljenje za  vještake objavljuje Administrativni ured u jednom od štampanih medija u Republici Crnoj Gori.

            Prijavu sa prilozima kojima se dokazuje da su ispunjeni uslovi za postavljenje za vještaka predviđeni ovim zakonom kandidati podnose Administrativnom uredu.

            U prijavi se navode lični podaci, zvanje, radna biografija i oblast vještačenja.

Član 11

            Prijave kandidata razmatra Komisija koju obrazuje predsjednik Vrhovnog suda Republike Crne Gore (u daljem tekstu: Vrhovni sud).

            Komisiju čini pet članova, i to:

            - dva  člana iz reda sudija;

            - dva člana iz Udruženja sudskih vještaka;

            - jedan član iz Ministarstva pravde.

            Predsjednik Komisije imenuje se iz reda sudija.

            Članovi Komisije iz reda sudija imenuju se na predlog Opšte sjednice Vrhovnog suda, članovi iz reda Udruženja sudskih vještaka na predlog organa određenog statutom Udruženja, a član iz Ministarstva pravde na predlog ministra.          

            Članovi Komisije imenuju se na vrijeme od četiri godine.

            Komisija donosi Poslovnik o svom radu.

          

Član 12

            Članstvo u Komisiji prestaje prije isteka vremena na koje je član imenovan, ako to sam zatraži ili mu prestane funkcija, odnosno radni odnos ili članstvo u Udruženju, koji su bili osnov za imenovanje u Komisiju.

            Prestanak članstva u Komisiji konstatuje predsjednik Vrhovnog suda.

Član 13

            Komisija utvrđuje da li kandidat ispunjava uslove iz člana 6 ovog  zakona.

            Ako Komisija utvrdi da dokazi koje je kandidat dostavio nijesu dovoljni za ocjenu njegovog stručnog znanja i praktičnih iskustava uputiće zahtjev Udruženju sudskih vještaka za provjeru njegove stručnosti. 

            Ako kandidat ne prihvati da se izvrši  provjera  njegovog stručnog znanja i praktičnih iskustava ili ako na provjeri ne pokaže zadovoljavajuće rezultate smatra se da ne ispunjava uslove za vještaka predviđene ovim zakonom.

Član 14

            Provjeru stručnog znanja i praktičnih iskustava kandidata za određenu oblast vještačenja vrše najmanje tri člana Udruženja sudskih vještaka sa naučnim ili specijalističkim zvanjima koje određuje nadležni organ određen statutom Udruženja.

            Ako za određenu oblast vještačenja nema dovoljan broj vještaka sa naučnim ili specijalističkim zvanjima, provjeru iz stava 1 ovog člana  vrše vještaci sa visokom školskom spremom.

            Nakon izvršene provjere Udruženje sudskih vještaka dostavlja Komisiji mišljenje o osposobljenosti kandidata za vršenje  vještačenja u pisanom obliku.

Član 15

            Način provjere stručnog znanja i praktičnih iskustava kandidata,  kao i troškovi provjere znanja bliže se uređuju aktom Udruženja sudskih vještaka na koji saglasnost daje Ministarstvo pravde.

            Troškove provjere stručnog znanja i praktičnih iskustava snosi  kandidat.     

             

Član 16

            Rješenje o postavljenju vještaka donosi Komisija.

            Protiv rješenja iz stava 1 ovog člana kandidat koji nije postavljen za vještaka može pokrenut upravni spor.

            Vještak se postavlja na vrijeme od šest godina i može biti ponovo postavljen.

Član 17

            Rješenje o postavljenju  vještaka sadrži lične podatke vještaka, zvanje i oblast vještačenja za koju se postavlja.

            Rješenje o postavljenju vještaka dostavlja se vještaku i objavljuje se u «Službenom listu Republike Crne Gore».

           

Član 18

            Vještak polaže zakletvu pred predsjednikom Vrhovnog suda ili sudijom kojeg on odredi najkasnije u roku od 15 dana od dana postavljenja.

            Tekst zakletve glasi: »Zaklinjem se da ću vještačiti savjesno i nepristrasno, po svom najboljem znanju i da ću tačno i potpuno iznositi svoje  nalaze i mišljenja».

Član 19

            Vještak ima pečat okruglog oblika, prečnika 32mm, koji sadrži: ime i prezime vještaka, prebivalište i oblast vještačenja.

            Pravo na izradu pečata vještak dokazuje dostavljanjem ovjerene kopije rješenja o postavljenju pečatoreznici.           

Član 20

            Otisak pečata i svojeručni potpis vještak deponuje u Administrativnom uredu.

            Vještak je dužan da pečat čuva sa posebnom pažnjom, a u slučaju njegovog gubitka dužan je da odmah obavijesti Administrativni ured i da ga oglasi nevažećim u «Službenom listu Republike Crne Gore».

                       

Član 21

            Vještak ima legitimaciju koju izdaje Administrativni ured, a koja sadrži:

            - broj legitimacije;

            - oblast vještačenja;

            - ime i prezime;

            - prebivalište;

            - fotografiju;

            - potpis vještaka;

            - datum postavljenja;

            - potpis predsjednika Vrhovnog suda;

            - pečat Vrhovnog suda.

            Troškove za izradu legitimacije snosi vještak.

            Obrazac legitimacije utvrđuje Ministarstvo pravde.

Član 22

            Komisija utvrđuje da li pravna lica ispunjavaju uslove za vršenje vještačenja iz člana 8 ovog zakona.

            Ako Komisija utvrdi da pravno lice ispunjava  uslove predviđene ovim zakonom o tome obavještava Administrativni ured radi vođenja evidencije i pravno lice.

                                                    

Član 23

            Evidenciju vještaka vodi Administrativni ured.

            Vještaci se vode u Registru sudskih vještaka, a pravna lica u Registru pravnih lica za vršenje vještačenja.

            Sadržinu i obrazac registara iz stava 2 ovog člana utvrđuje Ministarstvo pravde.

           

Član 24

            Administrativni ured, na osnovu evidencija koje vodi, dostavlja sudu  spisak vještaka i pravnih lica koji sadrži:

            - ime i prezime vještaka, odnosno naziv pravnog lica;

            - adresu;

            - broj telefona;

            - oblast  vještačenja.

            Sud vodi poseban spisak vještaka i pravnih lica koji imaju prebivalište, odnosno sjedište na području tog suda.

            Na oglasnoj tabli suda objavljuje se lista vještaka koja sadrži ime i prezime vještaka, prebivalište i oblast vještačenja, kao i listu pravnih lica koja sadrži naziv, sjedište i oblast vještačenja.

Član 25

            Vještak, odnosno pravno lice je dužno da obavijesti Administrativni ured i sud na čijem području ima prebivalište, odnosno sjedište o promjeni adrese i broja telefona.

Član 26

            Sud je dužan da prati rad vještaka i da vodi evidenciju o obavljenim vještačenjima i isplaćenim nagradama za svako lice posebno.

            Za  vještačenje u pojedinom predmetu sud, po pravilu, određuje vještaka koji ima prebi-valište na području tog suda, vodeći računa da vještaci iz iste oblasti budu ravnomjerno anga-žovani.

            Na sjednicama sudija u prvostepenim sudovima najmanje jednom godišnje razmatraju se pitanja od značaja za sud koja se odnose na rad  vještaka.

            Na osnovu zaključaka sjednice sudija, predsjednik suda može utvrditi potrebu za povećanjem broja vještaka za određenu oblast ili podnijeti predlog za razrješenje vještaka.

Član 27

            Vještak će se razriješiti, ako:

            - to sam zatraži;

            - se utvrdi da nijesu postajali, odnosno da su prestali uslovi na osnovu kojih je postavljen;

            - je osuđen na kaznu zatvora ili je osuđen za krivično djelo koje ga čini nedostojnim za vršenje vještačenja;

            - mu je izrečena zaštitna mjera zabrane obavljanja djelatnosti na osnovu koje je stekao zvanje vještaka;

            - mu je na osnovu sudske odluke oduzeta ili ograničena poslovna sposobnost;

            - je na način propisan zakonom utvrđeno da je kod vještaka došlo do gubitka radne sposobnosti;

            - neuredno ili nestručno vrši povjereno vještačenje.

            Vještak neuredno vrši vještačenje ako vrijeđa sud ili druge učesnike u postupku ili ako neopravdano:

            - odbija da vještači;

            - ne odaziva se pozivima suda;

            - ne završava vještačenja u rokovima koje mu sud odredi;

            - u drugim slučajevima predviđenim ovim zakonom.

            Vještak nestručno obavlja poslove vještačenja ako daje nepotpune, nejasne ili protiv-rječne nalaze.

Član 28

            Obrazloženi predlog za razrješenje vještaka Komisiji podnosi predsjednik suda ili sudija.

Član 29

            Rješenje o razrješenju  vještaka donosi Komisija.

            Rješenje o razrješenju dostavlja se vještaku, Administrativnom uredu i objavljuje se u «Službenom listu Republike Crne Gore».

            Vještak koji je razriješen, kao i vještak koji nakon isteka vremena na koje je postavljen ne bude ponovo postavljen briše se iz  Registra sudskih vještaka.

Član 30

            Pravno lice se briše iz Registra pravnih lica za obavljanje poslova vještačenja na osnovu rješenja o brisanju iz Centralnog registra Privrednog suda u Podgorici ili ako prestanu uslovi za vršenje vještačenja  predviđeni ovim zakonom.

            IV.  DUŽNOSTI VJEŠTAKA

Član 31

            Vještak je dužan da se pridržava rokova određenih aktom suda kojim mu je vještačenje povjereno.

            Ako vještak iz objektivnih razloga ne može završiti vještačenje u određenom roku, dužan je da podnese sudu, najkasnije  osam dana prije isteka roka, obavještenje o razlozima zbog kojih nije u mogućnosti da završi vještačenje i kratak prikaz rezultata do tada obavljenih radnji.

Nakon prijema obavještenja iz stava 2 ovog zakona, sud će odrediti novi rok u kojem vještačenje mora biti završeno ili vještačenje povjeriti drugom vještaku.

Član 32

            U složenijim vještačenjima, u kojima je određen duži rok za vještačenje, vještak je dužan da podnosi sudu svakih trideset dana  kratak izvještaj o rezultatima do tada obavljenih radnji.

            Ako vještak ne postupa u skladu sa stavom 1 ovog člana smatraće se da neuredno vrši vještačenje.

Član 33

            Vještak je obavezan na čuvanje tajnosti podataka do kojih je došao u vršenju vještačenja.

            V.  PRAVA VJEŠTAKA

Član 34

            Vještak ima pravo i obavezu na stručno usavršavanje.

            Stručno usavršavanje vještaka može organizovati Udruženje sudskih vještaka i druga stručna udruženja i institucije.

            Opšti program stručnog usavršavanja vještaka utvrđuje Administrarativni ured na osnovu kojeg organizator donosi poseban program.

            Troškove stručnog usavršavanja snosi vještak.

Član 35

            Za obavljeno vještačenje vještaci imaju pravo na nagradu za  rad i  naknadu troškova u vezi sa radom.

            Visina i način  isplate  troškova u vezi sa radom vještaka bliže se uređuju propisom Vlade Republike Crne Gore.

            Visina nagrade za rad i naknade troškova za vještačenje određuje se rješenjem suda.

Član 36

            Visina nagrade za rad zavisi od  obima i složenosti predmeta, a  utvrđuje se prema broju bodova u skladu sa ovim zakonom. 

            Vrijednost jednog boda jednaka je desetini minimalne cijene rada utvrđene za prethodni mjesec u Republici.

           

Član 37

            Za pojedine radnje vještačenja vještaku se određuje visina nagrade i to:

            - za razmatranje predmeta................................................  3 boda;

            -   za pripremu i pristup vještaka raspravi, davanje ili

odbranu nalaza pred sudom........................................................   5 bodova;

            - za pristup vještaka raspravi koja se ne održi................. 2 boda;

            - za rad na terenu.............................................................    2 boda/na sat;

            - za izradu nalaza i mišljenja................................................           2 boda/na sat.

Član 38

            U posebno složenim predmetima visina nagrade iz člana 37 ovog zakona može se povećati do 100%.

            Za rad noću od 22 do 06 časova,  nedjeljom i praznikom visina nagrade za rad na terenu uvećava se za 50%.

            Za rad po izuzetno nepovoljnim vremenskim prilikama na otvorenom prostoru i sl. iznos nagrade za rad na terenu uvećava se za 100%.         

Član 39

            Određivanje nagrade za rad stručnom licu koje u sudskom postupku daje stručno objašnjenje vrši se shodno čl. 37 i 38 ovog zakona.

Član 40

            Sud određuje visinu nagrade za vještačenje pravnom licu, državnom organu, naučnim i stručnim ustanovama, u skladu sa odredbama ovog zakona, ukoliko sa njima ne zaključi poseban ugovor.

            VI.  PRELAZNE I ZAVRŠNE ODREDBE

Član 41

            Vještaci postavljeni po dosadašnjim propisima nastavljaju sa radom do 31. decembra 2005. godine.

            Vještacima postavljenim po dosadašnjim propisima prestaje svojstvo vještaka ako do roka iz stava 1 ovog člana  ne budu postavljeni za vještaka u skladu sa odredbama ovog zakona.

Član 42

            Stupanjem na snagu ovog zakona prestaju da važe odredbe čl. 83 do 87 Sudskog poslovnika («Službeni list RCG», br. 36/04)  i čl. 16, 17, 18 i 20 Uredbe o naknadi troškova u sudskim postupcima («Službeni list RCG», br. 60/02).

Član 43

            Ovaj zakon stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u «Službenom listu Republike Crne Gore».